Gebruik

Openbare apotheken verstrekten in 2020 aan 1 miljoen mensen een pijnstiller uit de groep opioïden. Van hen ontvingen ruim 560.000 een sterkwerkende variant. In 2019 waren dat er nog bijna 585.000. Daarmee toonde 2020 – na de eerste daling in jaren in 2019 – opnieuw een afname, ditmaal met 3,7% (SFK, 2021). In 2018 was er een stabilisering van het aantal gebruikers ten opzichte van het jaar ervoor (SFK, 2019).  Tot en met 2017 is het voorschrijven van opioïden in Nederland fors toegenomen.

Toename tot en met 2017
Tot en met 2017 is het voorschrijven van opioïden in Nederland fors toegenomen. In 2017 ontvingen 1.010.474 mensen een of meer recepten voor een opioïde pijnstiller. Hierin zijn ook gebruikers van het zwak werkende opioïd tramadol meegerekend. In 2010 waren er 650.864 gebruikers. Vooral het gebruik van oxycodon is fors gestegen. In 2017 ontvingen ruim vier keer zoveel mensen een recept voor oxycodon als in 2010 (Schepens, 2019). In 2018 waren er 1.028.000 gebruikers van opioïden, inclusief het zwak werkende opioïd tramadol, in 2020 was dit gedaald tot 948.540 mensen (Gipdatabank).

De meest voorgeschreven sterkwerkende opioïden in 2020 zijn 

• oxycodon met 383.960 gebruikers 
• fentanyl met 102.100 gebruikers 
• morfine met 102.730 gebruikers 
• buprenorfine met 34.511 gebruikers (Gipdatabank).

Wie gebruiken opioïden?
Oudere patiënten krijgen vaker een recept voor opioïden dan jongeren. Zo kreeg 18,8 % van de mensen ouder dan 85 jaar in 2017 een opioïd voorgeschreven. Bij mensen tussen 18 en 55 jaar was dit 4,7%. Van de mensen met een of meer recepten voor opioïden was 60% vrouw (Schepens, 2019).  

Patiënten met rugpijn, pijn in nek of schouder, kanker, artrose, reumatoïde artritis of fibromyalgie ontvangen vaker recepten voor opioïden dan mensen zonder deze aandoeningen. Ook mensen met gevoelens van depressie of eenzaamheid krijgen vaker opioïden voorgeschreven (Bedene, 2019).

Wie schrijven opioïden voor?
In 2017 schreven huisartsen 82% van het totaal aantal DDD (standaarddagdoseringen) van opioïden inclusief tramadol voor. Hierbij zijn ook herhaalrecepten meegeteld (Schepens, 2019).   

In 2018 was 47,6% van de eerste voorschriften voor een sterkwerkend opioïd afkomstig van een medisch specialist en 41,6 procent van een huisarts. De resterende 10,8 procent werd uitgeschreven door een ander type voorschrijver, zoals basisartsen en specialisten ouderengeneeskunde. Medisch specialistenkiezen vooral voor oxycodon, terwijl huisartsen meer gevarieerd voorschrijven (IVM, 2020).

Redenen van gebruik
In 2018 schreven huisartsen opioïden vooral voor vanwege klachten van het bewegingsapparaat en dan met name vanwege rugklachten. Meer dan de helft van de gebruikers van oxycodon, buprenorfine en tapentadol gebruikt het opioïd vanwege klachten van het bewegingsapparaat. Bij een minderheid van de patIënten is er sprake van pijn door kanker (Weesie, 2020).

Duur van gebruik
De beschikbare bronnen hanteren verschillende definities voor chronisch of langdurig gebruik. 

De meeste nieuwe gebruikers van sterkwerkende opioïden ontvangen eenmalig een recept voor één of soms twee opioïden. Bijvoorbeeld voor een langwerkend en een kortwerkend middel. Het gaat hierbij om 57 procent van de nieuwe gebruikers (IVM, 2020). Van de nieuwe gebruikers in de huisartspraktijk gebruikte 16,8 procent een sterkwerkend opioïd langer dan drie maanden. Hoe langer de voorschrijfduur, hoe vaker de opioïden voor kanker worden voorgeschreven. Echter, zelfs bij behandelingen met een voorschrijfduur van meer dan 90 dagen, is maar 11,6% voor kanker. (Weesie, 2020).

Van alle gebruikers van opioïden (inclusief tramadol) in 2017 gebruikte 21,6% langer dan 3 maanden een opioïd. De verhouding tussen kort- en langerdurend gebruik is tussen 2010 en 2017 nauwelijks veranderd (Schepens, 2019).

Patiënten met rugpijn, pijn in nek of schouder, kanker, artrose, reumatoïde artritis of fibromyalgie ontvangen vaker meerdere recepten voor opioïden dan mensen zonder deze aandoeningen. Ook mensen met gevoelens van depressie of eenzaamheid krijgen vaker voor een langere tijd opioïden voorgeschreven (Bedene, 2019).